Każdy programista i deweloper potrzebuje narzędzia, dzięki któremu będzie mógł w miarę sprawnie panować nad zmianami, które wprowadza do kodu. Nie jest ważne, czy pisze się w C, JAVA, czy też nawet w „zwykłym” HTML. Takie narzędzia konieczne są tym bardziej, im większy jest projekt, albo im więcej osób nad nim pracuje.

Tutaj przydają się narzędzia określane jako „systemy kontroli wersji” (ang. version/revision control system), dzięki którym możliwe jest śledzenie zmian w kodzie źródłowym programów, oraz łączenie i modyfikacje zmian wprowadzanych do projektu przez wiele osób. Takich systemów jest mnóstwo, począwszy od RCS, bardzo popularny CVS, SVN (zwany także Subversion), GIT, BitKeeper, SVK i wiele innych.

Systemy kontroli wersji przydają się nie tylko w pracy informatyków–programistów. Łatwo sobie wyobrazić sytuację, gdy administrator sieci chciałby wersjonować sobie swoje skrypty, ludzie odpowiedzialni za tworzenie np. umowy chcą mieć kontrole nad tym, kto jakie paragrafy do umowy dopisuje, a pani Krystyna z gazowni nie chciałaby stracić listy prywatnych numerów telefonów.

Najbardziej popularnym systemem kontroli wersji jest bez wątpienia CVS, który ma jednak swoje wady i powoli jest wypierany przez Subversion (SVN). Przewaga SVN nad CVS polega między innymi na:

• pilnowaniu zmian w nazwach plików i katalogów,
• możliwości użycia serwera Apache lub dedykowanego serwera uruchamianego jako inetd albo osobny demon,
• atomowości transakcji, dzięki czemu jesteśmy pewni, że każda zmiana jest zapamiętana w całości i żadna awaria w komunikacji nie jest w stanie zepsuć nam naszej pracy,
• efektywnej obsłudze plików binarnych,
• efektywniejszym zarządzaniu repozytorium poprzez stosowanie aliasów, a nie kopiowanie kodu.

W poradniku posłużę się właśnie SVN, który do domowych zastosowań – a nawet tych bardziej profesjonalnych – wystarczy w zupełności.

Instalacja Subversion

Instalacja SVN w Ubuntu jest tak samo prosta, jak instalacja innych programów z repozytorium. Wystarczy:
sudo apt-get install subversion
po czym będziemy mogli już korzystać z SVN z linii poleceń. Na początek założymy repozytorium, czyli miejsce, gdzie będą przechowywane informacje o zmianach w kodzie. Repozytorium może znajdować się w dowolnym miejscu na dysku, jednak warto zagospodarować na nie ciut miejsca. W moim przykładzie repozytorium SVN założę w katalogu /var/svn:
sudo svnadmin create /var/svn

SVN umożliwia nam dostęp do repozytorium z poziomu serwera Apache, przez co mamy do dyspozycji wszelkie jego zalety, np. szyfrowanie strumienia protokołem SSL, wykorzystanie certyfikatów autoryzujących, itp. Zakładam, że serwer Apache jest już skonfigurowany i działa, a opis jego uruchomienia jest tu zbędny. Żeby zainstalować obsługę SVN w Apache instalujemy pakiet libapache2-svn:
sudo apt-get install libapache2-svn
Konfiguracja modułu zapisana jest w pliku tekstowym, który teraz trzeba przeedytować:
sudo gedit /etc/apache2/mods-enabled/dav_svn.conf
Przede wszystkim włączamy obsługę SVN poprzez usunięcie komentarza z linii:

DAV svn

A następnie ustawiamy ścieżkę do katalogu z repozytorium SVN:

SVNPath /var/svn

Ustawiamy podstawową autoryzację poprzez usunięcie komentarza:

AuthType Basic
AuthName „Subversion Repository”
AuthUserFile /etc/apache2/dav_svn.passwd

Sprawdzamy, czy linijki z tagiem <Location> są odkomentowane. Jeżeli wszystko jest ok, to można zapisać plik. Teraz ustawiamy użytkowników, którzy mogą korzystać z repozytorium, a którzy są zdefiniowani w pliku /etc/apache2/dav_svn.passwd:
sudo htpasswd2 -m /etc/apache2/dav_svn.passwd [nazwa_uzytkownika]
System poprosi o hasło użytkownika, po czym zapamięta wprowadzoną osobę. Ostatnim krokiem przygotowującym SVN do współpracy z Apachem jest ustawienie właściciela katalogu z repozytorium na takiego użytkownika, na jakim działa Apache. Jest to konieczne, ponieważ SVN poprzez Apache będzie wykonywał zmiany w repozytorium i bez tego nie pozwalałyby na to ustawione uprawnienia do plików i katalogów. W domyślnej instalacji Apache działa na koncie użytkownika www-data i takie konto ustawiam jako właściciela repozytorium:
sudo chown -R www-data:www-data /var/svn
Teraz pozostaje tylko restart serwera www i można cieszyć się z działającego narzędzia.
sudo /etc/init.d/apache2 restart
Po wpisaniu adresu http://localhost/svn zobaczymy zgłoszenie SVN.

Obrazek 1. Zgłoszenie Subversion w przeglądarce

Instalacja RapidSVN – nakładki graficznej na Subversion

Korzystanie z SVN może odbywać się z poziomu linii poleceń, albo poprzez graficzne nakładki, jak na przykład RapidSVN:
sudo apt-get install rapidsvn
Niestety RapidSVN nie umieszcza się w menu Gnoma, więc trzeba samemu utworzyć aktywatora, albo uruchamiać narzędzie z linii poleceń:
rapidsvn&

Wykorzystanie Subversion

Żeby móc korzystać z dobrodziejstw SVN trzeba umieścić w jego repozytorium kod, który ma być kontrolowany. W terminologii SVN nazywa się to „importem”. Zakładając, że projekt nazywa się „Hello_world”, a kod znajduje się w katalogu ~/public_html/hw, to można to zrobić w RapidSVN poprzez Repository->Import:

Obrazek 2. Import do repozytorium Subversion za pomocą RapidSVN

Odpowiednikiem tego w konsoli jest polecenie svn import:
svn import ~/public_html/hw http://localhost/svn/hw -m "Komentarz"
Żeby pobrać kod z repozytorium do edycji wykonujemy coś, co po angielsku nazywa się „Checkout”, a po polsku nie ma chyba odpowiednika. W RapidSVN służy do tego opcja Bookmarks->Checkout New Working Copy:

Obrazek 3. Pobranie kodu z repozytorium Subversion za pomocą RapidSVN

Pobranie kodu można zrobić nie tylko za pomocą RapidSVN, ale także z konsoli:
svn co http://localhost/svn/hw
które to polecenie pobierze z repozytorium pliki do aktualnego katalogu. Checkout można wykonać z dowolnego komputera, który ma dostęp do repozytorium przez serwer Apache i w ten sposób móc edytować pliki z repozytorium w domu, szkole, u kolegi. Warto tutaj dodać, że w tak ściągniętych danych z repozytorium będą znajdować się pliki i katalogi ukryte, które służą do poprawnego działania Subversion i których nie wolno ruszać.

Typowa praca z SVN polega na kilku prostych krokach. Na początku uaktualniamy naszą lokalną kopię kodu i porównujemy ją z kodem w repozytorium, żeby sprawdzić, czy nikt w tym czasie nie poprawił kodu, oraz żeby połączyć ewentualne zmiany. Do tego służy opcja Modify->Update w RapidSVN, albo polecenie
svn update
Następnie pracujemy z kodem tak, jak bez systemu kontroli wersji. Zatwierdzenie wprowadzonych zmian to opcja Modify->Commit, albo polecenie
svn commit [plik]
Warto stosować komentarze opisujące wprowadzane zmiany, bo dzięki temu w przyszłości będzie można zobaczyć, co w kodzie się zmieniało. Żeby dodać komentarz należy w momencie zatwierdzania zmian zastosować parametr „-m”, np.:
svn commit -m "Usunięcie buga przy definiowaniu połączenia z bazą"
Załóżmy jednak, że chcemy zorientować się, jakie zmiany wprowadziliśmy w stosunku do wersji w repozytorium. Do tego służy opcja Query->Diff w RapidSVN, albo polecenie
svn diff [plik]
A co jeżeli chcemy pobrać z repozytorium wersję finalną naszego projektu, żeby chociażby móc sprzedać efekty naszej ciężkiej pracy? Nie jest dobrym pomysłem wykonywanie checkoutu, bo w pobranych plikach będzie sporo danych wewnętrznych Subversion. Do tego celu służy eksport:
svn export http://localhost/svn/hw
albo opcja Repository->Eksport w RapidSVN.

To tylko część funkcjonalności. Systemy kontroli wersji, w tym także Subversion, pozwalają na rozdzielanie kodu na kilka niezależnych od siebie ścieżek rozwoju, a potem łączenie w wersji produkcyjnej wybranej funkcjonalności. Warto wspomnieć też o możliwościach rozwiązywania konfliktów, gdy kilka osób jednocześnie edytuje ten sam plik. Całości dopełnia możliwość powrotu projektu do stanu z dowolnego dnia, albo pobranie z repozytorium plików w dowolnej wersji. Więcej o możliwościach SVN można przeczytać wydając polecenie
svn help
albo udając się na stronę główną projektu Subversion: http://subversion.tigris.org.

Konfiguracja SVN może zabrać dosłownie chwilę, ale zalety stosowania tego rozwiązania wydają się znaczne. Szczególnie wtedy, gdy okaże się, że trzeba wycofać wprowadzone zmiany, albo przeprowadzić małe dochodzenie, kto napsuł nam nasz projekt…

Warto poczytać:

• SVN: http://subversion.tigris.org
• RapidSVN: http://rapidsvn.tigris.org
• Inne nakładki graficzne na Subversion:
  • websvn: http://websvn.tigris.org
  • eSvn: http://esvn.umputun.com
  • KdeSvn: http://www.alwins-world.de/wiki/programs/kdesvn